Nghi lễ và trò chơi Kéo co thôn Hữu Chấp (phường Hòa Long, TP Bắc Ninh)

2021-11-26 14:04:52 Số lượt xem 3798

Hội Kéo co làng Hữu Chấp diễn ra vào buổi chiều ngày mùng 4 tháng Giêng. Nét độc đáo trong hội thi kéo co làng Hữu Chấp là không thi kéo bằng dây, mà dùng cả thân cây tre làm dây kéo. Tương truyền xưa kia, dân làng Hữu Chấp có nghề kéo gỗ thuê ở các làng bên sông, rất được các phường kéo gỗ ở các nơi tín nhiệm. Vì vậy mà lễ hội làng có tục kéo co.

Lễ tế trước khi tổ chức hội kéo co

Để có được cây tre làm dây kéo thi, trước ngày khai hội hàng tháng, làng đã cử người đi chọn tre ở các gia đình trong làng. Tre được chọn phải là tre ở các gia đình không có tang trở, bố mẹ song toàn, mọi người tín nhiệm. Hai cây tre được chọn phải không già, không non quá, gọi là tre bánh tẻ, dài, thẳng, không bị sâu kiến, không bị cộc ngọn và số đốt của hai cây phải là số lẻ. Tre của gia đình nào được chọn là vinh dự và niềm may mắn của gia đình trong cả năm.

Từ sáng mùng 3 tết, 4 ông hóa được giao trực tiếp chỉ đạo việc làm dây kéo. Hai cây tre được chọn được đặt tại sân đình, mọi người tham gia dùng mảnh sành cạo sạch tinh tre để lộ phần cật trắng. Sau đó nối hai cây tre lại với nhau bằng cách đục ở hai đầu gốc cây tre, mỗi gốc hai lỗ nối lại bằng hai đòn gánh. Tiếp lấy lạt quấn tết chặt hai chỗ tiếp nối thành hình ba con nhện (một con ở giữa to, hai con ở hai đầu nhỏ hơn). Hai đòn nối chính là điểm tì khi kéo, vì vậy phải dùng thanh tre già và chắc. Theo quan niệm dân gian, hai đòn tay nối biểu trưng cho hai hướng Đông và Tây; ba hình con nhện biểu thị cho âm và dương (đực và cái). Khi dây kéo làm xong, làng cho làm lễ hạ dây kéo để tổ chức cuộc thi kéo co.

Tham gia thi kéo co là các trai đinh của 4 giáp trong làng (Đông, Tây, Nam, Bắc) được chia làm 2 phe: phe Đông và phe Tây. Thường mỗi bên có 37 trai đinh khỏe mạnh, gia đình không có tang trở và được làng chọn cử. Tất cả đều cởi trần, đóng khố, thắt lưng nhiễu điều, đầu chít khăn lụa, những người còn lại bám vào thân tre chờ hiệu lệnh của các ông Hóa mà kéo.

Theo quy định từ xa xưa của người dân Hữu Chấp, các đôi sẽ kéo 3 keo, bên nào kéo được 2 keo bên đó thắng. Đặc biệt, điều độc đáo trong trò chơi không phải bên nào kéo khỏe sẽ thắng mà cần vận hành theo quy tắc. Người dân nơi đây cho rằng phía Đông là hướng của mặt trời mọc và phía Tây là mặt trời lặn, sự xuất hiện và biến mất của mặt trời thể hiện chu trình khép kín của thời gian luân chuyển từ ngày này sang ngày khác. Đây cũng là đặc trưng nổi bật của cộng đồng cư dân trồng lúa nước mang trong mình tín ngưỡng thờ thần mặt trời vì thế đến keo thứ 3 dân làng sẽ vào giúp để bên Đông chiến thắng. Vì người dân nơi đây tin rằng bên Đông thắng cuộc thi, năm đó lúa chiêm sẽ được mùa, làng trên xóm dưới bình yên, hòa thuận.

Với những giá trị truyền thống về văn hóa cũng như lịch sử, nghi lễ và trò chơi Kéo co làng Hữu Chấp đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chứng nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia và được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa đa Quốc gia năm 2015.